انحراف زانو : علت، تشخیص و درمان آن

• مقالات

• ۲۳ بهمن ۱۴۰۱

زانوی واروس (یا زانوی خمیده) یکی از شایع‌ترین مشکلات زانو است که در اصطلاح به آن انحراف زانو گفته می‌شود. انحراف زانو در هر سنی ممکن است رخ دهد اما در کودکان خردسال بسیار شایع است و همچنین در زنان بالغ بیشتر از مردان شایع است . همچنین بسیاری از ورزشکاران (دوندگان، دوندگان ماراتن، بازیکنان فوتبال، وزنه برداران) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در شرایطی که وضعیت زانو بسیار حاد باشد، مشکلات حرکتی شدید ایجاد کند، درد غیر قابل تحمل داشته باشد و یا از طریق درمان‌های غیر تهاجمی قابل مدیریت نباشد نیاز به جراحی انحراف زانو داریم.

دراین بخش به بررسی علل انحراف زانو، نحوه تشخیص انحراف و جراحی انحراف زانو می‌پردازیم، با ما همراه باشید.

نحوه تشخیص انحراف زانو

زانو بزرگ‌ترین مفصل بدن انسان است و از قسمت انتهایی استخوان ران و استخوان درشت نی پروگزیمال تشکیل شده است. این دو استخوان زاویه‌ای در حدود ۱۷۰ درجه تشکیل می‌دهند. در این مورد از والگوس فیزیولوژیکی زانو صحبت خواهیم کرد.

زمانی که زاویه بین استخوان ران و درشت نی بیشتر از ۱۷۰ درجه باشد به آن جنس واروس می‌گویند. پیامد آن فاصله پا‌ها از خط وسط و در نتیجه فاصله کمتر بین دو پا خواهد بود. 

علل انحراف زانو

انحراف زانو در نوزادان و کودکان فیزیولوژیکی است و بین ۶ تا ۱۲ ماهگی به اوج خود می‌رسد. در طول رشد طبیعی، زاویه تیبیوفمورال بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی به صفر می‌رسد، پس از آن به یک والگوس فیزیولوژیک زانو تبدیل می‌شود و در نهایت در سن ۶ تا ۷ سالگی به پیکربندی بزرگسالان می‌رسد. جنس واروس بعد از ۲ سالگی غیر طبیعی در نظر گرفته می‌شود. علل شایع انحراف زانو عبارتند از:

• فیزیولوژیک (نوزادان و کودکان خردسال)
• راشیتیسم
• دیسپلازی استخوان
• توقف رشد نامتقارن فمور میانی دیستال و تیبیا پروگزیمال
• آسیب‌های مکرر رباط زانو
• بیماری بلونت (تیبیا وارا)
• انجام ورزش در دوران نوجوانی (مانند فوتبال) می‌تواند واروس زانو را افزایش دهد.
• شکستگی استخوان درشت نی یا استخوان ران
• استئوآرتریت عفونت‌های استخوانی
• وراثت
• کوتولگی

علائم انحراف زانو

علاوه بر اختلال زیبایی، علائم ژنوواروس عبارتند از:

• مشکل در راه رفتن
• لنگ زدن در هنگام راه رفتن
• زانو درد
• تغییر شکل
• درد‌های عضلانی
• درد‌های مفصلی
• تورم

در صورت انحراف بیش از حد زانو، ممکن است دو ساختار تحت فشار قرار گیرند: منیسک داخلی و رباط جانبی. در سطح بیومکانیکی، زانوی واروس در سطح عضلانی نیز دچار عواقب زیر خواهد شد:

• چرخش داخلی باسن
• زانو در حالت هایپراکستنشن
• ضعف عضله سرینی مدیوس
• ضعف عضلات چرخاننده خارجی لگن
• ضعف عضله چهار سر ران
• سفتی عضله تانسور فاسیا آلاتا

تشخیص انحراف زانو

تشخیص انحراف زانو توسط پزشک متخصص ارتوپد انجام می‌شود. به طور کلی معاینه فیزیکی توسط پزشک که پا‌ها و راه رفتن بیمار را مشاهده می‌کند کافی است. پزشک شما همچنین ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس و‌ ام آر آی زانو را تجویز کند. یک واروس مهم زانو در واقع، می‌تواند به سایش بیش از حد غضروف‌های مفصلی بستگی داشته باشد، مانند مورد آرتروز پیشرفته.

درمان‌های انحراف زانو

هنگامی که آسیب‌شناسی خیلی جدی نیست یا در وضعیت بسیار پیشرفته‌ای قرار ندارد، استفاده از کفی‌های اصلاحی همراه با کار تقویت و تعادل مجدد عضلات اندام تحتانی و هسته مرکزی معمولاً مکانیسم‌های آسیب ناشی از اضافه بار و استرس معمول واروس را غیرفعال می‌کند. در کودکانی که هنوز در مرحله رشد هستند، می‌توان با استفاده از ارتز‌های مناسب تغییرات را به طور کامل اصلاح کرد که باید تا رفع مشکل استفاده شود. برعکس، اگر آسیب‌شناسی در مرحله بسیار پیشرفته باشد ویا به آرتروز مفصل تبدیل شده باشد، راه حل ممکن است جراحی (استئوتومی، پروتز) باشد.

جراحی انحراف‌زانو در کودکان

انحراف زانو در دوران کودکی وجود دارد و در بیشتر موارد در نوجوانی خود به خود برطرف می‌شود. واروس به ویژه در استخوان درشت نی تقریباً در همه نوزادان وجود دارد و به دلیل وضعیت جنین است. معمولاً بدن این مشکل را در ماه‌های اول زندگی خود را اصلاح می‌کند حتی اگر گاهی تا ۲ تا ۳ سال ادامه داشته باشد. از طرف دیگر، والگوس زانو پس از اولین مراحل ظاهر می‌شود و در عرض ۵/۶ سال تمایل به اصلاح دارد. در این موارد نیازی به درمان نیست. اگر بعد از این مدت اصلاح نشد، باید مشکوک به انحراف زانوی ارثی باشد (اگر یکی از والدین نیز مبتلا باشد) . در این مورد، ارتوپد والدین را به سمت یک درمان اصلاحی هدایت می‌کند.

امروزه، یک روش کم تهاجمی در جراحی ارتوپدی در دسترس است که به زانو‌های منحرف شده اجازه می‌دهد تا با استفاده از یک سیستم صفحه و پیچ که به طور موقت رشد یک طرف درشت نی یا استخوان ران را متوقف می‌کند، در حالی که طرف دیگر به رشد خود ادامه می‌دهد، مجدداً تراز شوند. بنابراین اندام صاف می‌شود. پس از انجام اصلاح، پس از ۶-۸ ماه پلاک برداشته می‌شود و اندام صحیح باقی می‌ماند. از همین روش می‌توان در واروس فمورو-تیبیا استفاده کرد. اگر آزمودنی رشد استخوان خود را به پایان رسانده باشد، نمی‌توان از این سیستم استفاده کرد. در بزرگسالان جوان، اصلاح واروس یا والگوس زانو با روش‌های سخت‌تر مانند استئوتومی استخوان فمور یا تیبیا انجام می‌شود.

جراحی انحراف زانو

استئوتومی اصلاحی (اصلاح محور) مفصل زانو به عمل‌های حفظ مفصل اشاره دارد و می‌تواند محور اندام تحتانی بیمار را اصلاح کند. این مداخله برای از بین بردن توزیع نادرست ضروری است. به این ترتیب می‌توان محور اندام آسیب دیده را اصلاح کرد. علاوه بر این، این عمل باعث توقف یا حداقل کند شدن روند ساییدگی ناشی از آرتروز می‌شود. استئوتومی اصلاحی می‌تواند از نیاز به آرتروپلاستی کامل جلوگیری کند. آرتروپلاستی جراحی است که برای تعویض مفصل صورت می‌گیرد و اگر تغییرات مفصلی مانند ازبین رفتن مفصل زانو باعث انحراف زانو شده باشد، ممکن است از آن استفاده شود.

استئوتومی زانو

استئوتومی اصلاحی جراحی عملکرد طبیعی زانو را حفظ می‌کند، زیرا جراح هیچ گونه دستکاری روی مفصل انجام نمی‌دهد. جراحی حفظ مفصل زانو ، عواملی را که منجر به اضافه بار موضعی غضروف مفصلی می‌شود را از بین می‌برد. ناهماهنگی‌های رایج فشار زیادی به داخل یا خارج زانو وارد می‌کند و در نتیجه باعث ساییدگی بیش از حد ناحیه آسیب دیده مفصل زانو می‌شود.

استئوتومی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح برشی را در داخل یا جلوی زانو ایجاد می‌کند تا به مفصل زانو و ساق پا دسترسی داشته باشد . پس از آن مفصل مورد بررسی قرار می‌گیرد. به منظور تراز کردن محور درشت نی، آن را به صورت زاویه‌ای برش داده و یک سوراخ گوه‌ای شکل ایجاد می‌شود. این سوراخ با یک پیوند استخوانی پر شده است که با یک صفحه فلزی و پیچ به آن متصل می‌شود. این صفحه به نگه داشتن گوه در جای خود کمک می‌کند.

توانبخشی و درمان بعد از جراحی انحراف زانو

معمولاً بعد از استئوتومی زانو، بیمار سه شب در کلینیک می‌ماند. ساق پا می‌تواند با حدود نیمی از وزن بدن در روز جراحی بارگیری شود. یعنی زانو تحمل نصف وزن بدن را دارد. معمولاً پس از حدود ۴-۶ هفته زانو می‌تواند وزن کل بدن را تحمل کند. فیزیوتراپی به طور قابل توجهی روند بهبود را تسریع می‌دهد. پس از استئوتومی زانو، ورزش‌های آرام مانند شنا یا دوچرخه‌سواری را می‌توان بعد از چهار هفته آغاز کرد. برای سایر ورزش‌ها باید با پزشک خود مشورت کنید.